Kiểm tra đánh giá kết quả học tập là một mắt xích quan trọng trong quá trình dạy học,đặc biệt đối với chương trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực. Bộ công cụ kiểm tra đánh giá chính xác, khoa học là thước đo mức độ đạt được của mục tiêu dạy học, tính hiệu quả của phương pháp dạy học, làm căn cứ điều chỉnh quá trình dạy học, làm đòn bẩy thúc đẩy sự tích cực của người học từ đó góp phần nâng cao chất lượng giáo dục. Do đó, đổi mới phương pháp dạy học phải gắn liền với đổi mới các hình thức kiểm tra đánh giá.

Những năm gần đây, Rubric được khuyến khích sử dụng trong nhà trường như một bộ công cụ đánh giá công bằng, khoa học và đáng tin cậy. Đặc biệt, công cụ kiểm tra này phát huy được thế mạnh ở môn Ngữ văn và đã được nghiên cứu trong rất nhiều tài liệu. Song, việc vận dụng Rubric để xây dựng bộ công cụ đánh giá môn Ngữ văn nhằm phát huy năng lực người học trong nhà trường phổ thông hiện nay diễn ra chưa thật đồng bộ và hiệu quả.

Khi đánh giá năng lực, vấn đề quan trọng làxác định được thang đánh giá có khả năng mô tả sự phát triển năng lực của họcsinh theo các mức độ từ thấp đến cao, tương ứng với từng lĩnh vực và từng giaiđoạn học tập. Bộ công cụ cần đảm bảo tính khoa học và chính xác, có thể chấmtheo điểm số hoặc theo mã hóa câu trả lời. Bộ công cụ cần khắc phục được nhữnghạn chế của việc đánh giá khả năng tạo lập văn bản chưa phát huy được năng lựccủa học sinh ở nhà trường trong thời gian qua như: tìm ý theo đáp án để cho điểm,chưa chú ý về logic, mạch kiến thức trong quá trình lập luận của học sinh; đápán gò bó theo một định hướng, chủ đề do giáo viên qui định; giáo viên chấm theocảm tính, thiếu tôn trọng hoặc đánh giá chưa đúng mức những sáng tạo riêng,thiên hướng và năng khiếu ngữ văn của học sinh; lúng túng khi xử lý những tìnhhuống đáp án quá “mở” làm cho sự thể hiện quan điểm của học sinh không có điểmdừng;.

2. Rubric và ưu điểm của Rubric trong đổi mới kiểm tra đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực

2.1.Rubric là gì?

Rubric hay bảng tiêu chí đánh giá, bảng hướng dẫn chấm điểm, phiếu đánh giá, phiếu chấm điểm, là công cụ đánh giá được sử dụng rộng rãi trong chương trình giáo dục theo định hướng phát triển năng lực của các nước tiên tiến trên thế giới. Có nhiều nhà nghiên cứu đưa ra những định nghĩa khác nhau về Rubric. Song, nhìn một cách tổng quát, Rubrics là một công cụ dùng để đánh giá kết quả học tập của người học, được thể hiện bằng bảng mô tả các tiêu chí đánh giá theo các cấp độ khác nhau trên cơ sở các yêu cầu, mục tiêu cần đạt của môn học, nhằm đo độ thành công của sản phẩm, hoạt động, dự án,quá trình…

Khác với đáp án, Rubric không có tính chất bí mật, không mang tính áp đặt, chủ quan.Trong Rubric các tiêu chí, mức độ đánh giá được công khai, minh bạch trên cơ sở đối chiếu so sánh, thảo luận trước với nhóm/tổ chuyên môn, nhà quản lí, với cả học sinh tùy theo phạm vi dự án, bài kiểm tra, bài thực hành,. Rubric được trình bày dưới dạng bảng, gồm nhiều cột, nhiều dòng tùy vào mục đích kiểm tra đánh giá và nội dung kiểm tra đánh giá: tiêu chí đánh giá, mức độ đạt được,điểm, nhận xét, phản hồi,... Có hai loại Rubric là Rubric tổng hợp (Rubric định tính) và Rubric phân tích (Rubric định lượng).

2.2. Những ưu điểm của Rubric trong đánh giá kết quảhọc tập môn Ngữ văn

Rubric có thể sử dụng như một bảng hướng dẫn, mô tả chi tiết, cụ thể các mục tiêu cần đạt. Dựa vào bảng Rubric, học sinh dễ dàng định hướng được nội dung bài học,các kĩ năng, kiến thức cần hình thành. Từ đó học sinh chủ động trong việc lập kế hoạch học tập trên lớp và cả tự học ở nhà; đặt ra mục tiêu phấn đấu của cá nhân; lựa chọn phương pháp học tập phù hợp; tự đánh giá mức độ đạt được của bản thân so với yêu cầu của các tiêu chí đánh giá trong suốt quá trình học tập, đểtừ đó có kế hoạch tự cải tiến chất lượng học tập kịp thời và hiệu quả.

Rubric là bảng hướng dẫn động, trong quá trình dạy học, tùy vào đối tượng học sinh, giáo viên hoàn toàn có thể điều chỉnh các mô tả trong Rubric cho thật phù hợp. Từ các chuẩn cần đạt, mục tiêu, nhiệm vụ cần triển khai, giáo viên và học sinh có thể thiết kế Rubric để sử dụng nhiều lần trong suốt quá trình dạy học: trước,trong và sau khi thực hiện nhiệm vụ học tập. Hơn thế nữa, rubric có thể được sửdụng linh hoạt trong các hình thức tổ chức dạy học đa dạng như bài viết, làm việc nhóm, giờ thực hành, giờ seminar, nhật kí đọc sách,.

Rubric được sử dụng như một công cụ đánh giá, tự đánh giá và cùng đánh giá tương đối hiệu quả đối với cả học sinh và giáo viên. Rubric giúp giáo viên định hướng được lượng kiến thức, kĩ năng, năng lực cần hình thành và phát triển cho học sinh để xây dựng kế hoạch bài học và tổ chức cho học sinh học tập hiệu quả. Nhờ mô tả chi tiết theo các mức độ cần đạt, học sinh theo dõi được sự tiến bộ của bản thân cũng như của các bạn học khác. Do vậy, Rubrics còn làm cho việc đánh giá trở nên khoa học, minh bạch và thuyết phục hơn, việc chấm bài trở nên nhất quán hơn, tạo sự công bằng cho học sinh Ngoài ra, căn cứ vào các tiêu chí được mô tả, học sinh có thể cung cấp cho giáo viên những phản hồi kịp thời, chính xác về mức độ lĩnh hội kiến thức, kỹ năng. Ngược lại, Rubric cũng là nguồn thông tin để giáo viên đánh giá học sinh một cách khách quan, kiểm soát chặt chẽ tiến bộ của học sinh để có biện pháp xử lý sát hợp.

2.3. Qui trình xây dựng Rubricđánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn của học sinh

Để xây dựng Rubric đánh giá có hiệu quả, giáo viên cần thực hiện theo các bước sau:

- Bước 1.Căn cứ vào chuẩn kiến thức, kĩ năng cần đạt để hình dung các thuộc tính, chỉ sốcủa sản phẩm cần kiểm tra đánh giá.

- Bước 2.Căn cứ vào thang đo của Bloom để viết các tiêu chí và quyết định số lượng, mứcđộ chấm cho từng tiêu chí.

- Bước 3.Thảo luận, thống nhất các tiêu chí đánh giá với học sinh, với đồng nghiệp vàphê duyệt ở tổ.

- Bước 4.Hoàn chỉnh Rubric và đưa vào sử dụng.